Zo misleiden dark patterns je op internet

Dark patterns op internet. Je hoort de term vaak samen met ‘UX’ of met het misleiden van je cookiekeuze. Maar wat zijn dark patterns eigenlijk? Waar kom ik ze tegen en hoe herken ik deze ‘duistere patronen’?

Wat zijn dark patterns?

Dark patterns zijn tricks die op websites en in apps gebruikt worden om jou als gebruiker dingen te laten doen die je eigenlijk niet wilde doen, zoals je ergens voor opgeven of iets te kopen. Deze tricks worden toegepast in het design van de website. Ontwerpers misbruiken conventies (wat we gewoon vinden), heuristieken (soort vuistregels) en psychologie om je te misleiden.

Wat betekent dark pattern?

De Engelse term vertaalt zich naar ‘donkere’ of ‘duistere’ patronen. In ontwerptaal zijn patronen handelingen die bijna iedereen op internet kent. Zo’n patroon is bijvoorbeeld het kruisje om een venster te sluiten, die staat altijd rechtsboven. Een ontwerper weet dit, en zal in zijn websitedesign dit verwerken. Daarmee helpt hij de gebruiker een handje. Maar hij kan deze kennis ook misbruiken, als hij bijvoorbeeld wil dat je het venster niet weg klikt. Het kruisje verplaatst hij dus naar een andere hoek, en maakt de kleur licht, zodat hij wegvalt op de achtergrond. Zo kunnen ontwerpers keuzes maken voor duistere/kwade doeleinden. Dat verklaart de naam ‘dark patterns’.

Hoe herken ik dark patterns?

Je herkent dark patterns aan een aantal dingen:

• Als je wordt gedwongen een ongewenste actie te doen, zoals het inschrijven voor de nieuwsbrief, of een betaling doen.
• Als de actie die je hebt uitgevoerd, jou niet het juiste resultaat geeft. Je klikt op een knop en hebt pardoes betaald.
• En als je actie je bijna onmogelijk gemaakt wordt en erg ingewikkeld is. Je account opheffen bij die webshop blijkt een onmogelijke opgave.

Om het nog iets duidelijker te maken, hieronder een paar voorbeelden, zodat jij dark patterns sneller herkent.

Cookie melding

De plek waar het meeste dark patterns toegepast wordt, is de cookiemelding. Een website wil dat jij cookies accepteert, zodat ze gerichte reclame kan laten zien. In die reclame heb jij helemaal geen trek. Je klikt -omdat je niet goed leest- op de verkeerde knop en zonder dat je er erg in hebt, geef je de site toestemming om cookies te plaatsen.

Doolhof

Je wil je account van een webshop opzeggen. Maar je moet door zo’n enorm doolhof aan links, zodat jij de weg kwijtraakt. En dus laat je het maar zitten.

Extra kosten verborgen

Pas bij de allerlaatste stap zie je in het groot de totaalprijs. Maar daaronder staan toch nog extra kosten vermeld, zoals verzendkosten.

Valse timers

Die permanente knipperende melding dat de uitverkoop ‘nog maar’ 3 uur duurt. Terwijl hij de volgende dag óók nog steeds ‘maar’ 3 uur duurt.

Zijn dark patterns illegaal?

In veruit de meeste gevallen zijn dark patterns, hoewel ethisch discutabel, gewoon legaal. Wel is er een handvol voorbeelden waarbij het tot een rechtszaak uitliep, maar in veel gevallen leidde dat niet tot een grotere aanpak van dark patterns. Een van de meest bekende rechtszaken hierover is die van LinkedIn. Door een misleidend bericht stuurde LinkedIn al jouw contacten tijdens je accountregistratie een verzoek om ook op LinkedIn te registeren. Alleen de oplettende gebruikers hadden het door. De rechtszaak kwam niet verder dan een schikking voor $13 miljoen dollar.

Dark patterns de kop indrukken.

Europa probeert met de Digital Services Act -een initiatief om de macht van de grote online bedrijven te beperken-, ook dark patterns de kop in te drukken. Daarmee zullen ze ook meer macht kunnen uitoefenen op de manipulatieve en misleidende patronen van websites. Tot nu toe heeft het geleid tot een vermaning en een verzoek om het aan te passen.

Lees meer over Dark Patterns.